De 14 belangrijkste waterwaarden voor een gezond aquarium

Het zal geen verrassing zijn om te horen dat de waterwaarden van je aquarium een direct verband hebben met de gezondheid van je vissen en planten. Het ene water is het andere niet, en de enige manier om erachter te komen hoe jouw aquarium water er voor staat is door het te testen.

Door je water op de juiste waardes te houden zorg je ervoor dat alles in topconditie blijft. Ook als je problemen krijgt in je aquarium is het eerste wat je moet doen het water testen.

Ik heb de 14 belangrijkste waterwaardes onderzocht en het kort voor je samengevat in dit artikel.

Aquarium waterwaarden tabel

Afkorting	Naam	Gebruikelijke waarde
pH	Zuurgraad	6.5 – 7.8 *
GH	Gezamelijke Hardheid	4 – 16 °dH *
KH	Carbonaathardheid	4 – 16 °dH *
NH3	Ammoniak	0 – 0,2 ppm (liefst 0)
NH4	Ammonium	0 – 10 ppm (liefst 0)
NO2	Nitriet	0 – 0,5 ppm (liefst 0)
NO3	Nitraat	0 – 20 ppm
PO4	Fosfaat	0,01 – 0,50 ppm
Cl2	Chloor	0 tot 0,05 ppm (liefst 0)
Fe	IJzer	0,1 tot 0,5 ppm
Cu	Koper	0 ppm
CO2	Koolstofdioxide	5 – 30 ppm
O2	Zuurstof	Minimaal 4 ppm
T	Temperatuur	15 tot 30 °C *

* = Afhankelijk van het vissenbestand

Wat zijn de beste aquarium waterwaardes?

De waterwaardes die genoemd zijn in bovenstaande tabel zijn slechts ter indicatie en geven de waardes aan die gebruikelijk zijn voor een doorsnee aquarium. Hieronder geef ik je een korte toelichting welke waterwaarden van belang zijn voor je vissen en planten.

Vissen
Voor je vissenbestand zijn de pH-, GH- en KH waardes erg belangrijk. Daarnaast moet de temperatuur van het water ook op de behoeftes van je vissen worden afgestemd. Welke waardes dat zijn verschilt van vis tot vis en zul je zelf moeten uitzoeken of navragen bij een specialist.

Ongeacht het soort vis moet het zuurstofgehalte bij een gezond aquarium tussen de 4 en de 8 ppm liggen. Een niveau van 4 ppm of lager kan leiden tot stress bij de vissen, en lager dan 2 ppm is dodelijk. De vissen stikken letterlijk in het water als ze te weinig zuurstof binnen krijgen.

Planten
De planten in het aquarium hebben vooral behoefte aan een bepaalde hoeveelheid fosfaat (PO4), IJzer (Fe) en Koolstofdioxide (CO2). Let op: door teveel CO2 kan een zuurstoftekort ontstaan, en teveel fosfaat kan leiden tot versnelde algengroei. De juiste balans vinden kan lastig zijn, maar als je het eenmaal weet heb je een prachtig aquarium.

Deze stofjes wil je absoluut niet, of zo laag mogelijk, in je aquarium hebben:

• Ammoniak (NH3)
• Ammonium (NH4)
• Nitriet (NO2)
• Nitraat (NO3)
• Koper (Cu)
• Chloor (Cl2)

Nitraat zal altijd wel oplopen in het aquariumwater aangezien het een restproduct is dat de bacteriën in je filter aanmaken bij het onschadelijk maken van ammoniak (NH3) en nitriet (NO2).

Ammonium (NH4) is theoretisch niet schadelijk, maar kan onder invloed van de pH waarde van je water worden omgezet naar ammoniak (NH3) dat uiterst giftig is voor je vissen. Als de pH waarde ineens omhoog gaat zal je ammoniak waarde ook omhoog gaan.

Hoe vaak aquarium water testen?

Bij een nieuw aquarium is het aan te raden om het water wekelijks te testen om problemen met het water snel te detecteren. Daarna kan het worden afgebouwd tot twee keer per maand en als je aquarium stabiel is volstaat 1 keer testen per maand.

Als je een nieuw aquarium begint is het verstandig om elke week de waardes van je water te testen. Tijdens het indraaien van je aquarium zul je op een gegeven moment een verhoogde ammoniak (NH3) en nitriet (NO2) waarde meten. Beide stoffen zijn giftig voor vissen en dat is dan ook de reden dat je geen vissen in je aquarium zet tijdens het indraaien. Schrijf de waardes op die je meet om de niveau’s bij te houden.

Een week later meet je nog een keer het ammoniak- en nitriet niveau en als het goed is zijn deze nu aan het afnemen. Tijdens het indraaien beginnen de goede bacteriën zich langzaam te vermenigvuldigen in je aquarium en deze breken ammoniak en nitriet af. De afvalstoffen die de bacteriën echter uitstoten is het minder schadelijke nitraat (NO3).

Zodra je geen ammoniak en nitriet meer meet in je aquarium is het per definitie ingedraaid. Aangezien er nu wel een redelijke hoeveelheid nitraten in het water zit dien je een waterwissel uit te voeren. Meet na de waterwissel nog een keer de belangrijkste waardes vóórdat je de vissen in het water zet.

Meet de eerste maand zeker wekelijks de waterwaardes om te controleren of het aquarium in balans is. Zodra je vertrouwen erin hebt kun je het afbouwen naar 2 keer per maand, en uiteindelijk zou 1 keer per maand voldoende moeten zijn.

Bij eventuele problemen met je vissen of planten dien je direct de waterwaardes te meten! Veel problemen kunnen al opgelost worden door simpelweg ervoor te zorgen dat je water in orde is.

Aquarium waterwaarden meten

De kwaliteit van het water hangt direct samen met de gezondheid van jouw vissen in het aquarium. Er zit alleen 1 groot nadeel aan: goed en slecht water kunnen er op het oog hetzelfde uitzien! Daarom is het noodzakelijk om je waterwaardes goed te meten, en dan kan op 3 manieren:

Waterwaardes meten met teststrips

De meest populaire manier om snel een grove indicatie te krijgen van je waterwaardes is door deze te testen met speciale teststrips. Ze zijn erg makkelijk in gebruik en je bent er niet teveel tijd aan kwijt. Vaak zijn er op een teststrip meerdere, vaak 5 tot 7, individuele tests ondergebracht. Zo kun je dus in 1 keer vele waardes in 1 keer testen.

Ik ben echter geen voorstander van teststrips en dan wel om de volgende redenen:

• Ze zijn over het algemeen redelijk aan de prijs
• De resultaten zijn niet erg nauwkeurig, vaak een grote sprong in de schaalverdeling
• Ze hebben een houdbaarheidsdatum. Zodra ze over datum zijn, zijn de testresultaten niet meer betrouwbaar.
• Vals positieve uitslagen zijn niet ongebruikelijk

Waar ik zelf tegen aan ben gelopen is een vals positieve meting op nitriet. De teststrip gaf 0 ppm aan, terwijl de druppeltest tegen de 1,50 ppm aan zat. Alles boven de 0.5 ppm is echt niet goed! Ook zijn de sprongen nogal groot, bijvoorbeeld nitriet (NO2) van 0 meteen naar 1 ppm. Je zit dus toch een beetje in het onderste bereik van de test te priegelen.

Hoe meet je aquarium water met een teststrip?

1. Open de koker met teststrips, haal 1 teststrip eruit en sluit direct de koker. Hiermee voorkom je dat water in de lucht met de teststrips reageert.
2. Hou de teststrip bij het uiteinde vast en dompel deze 1 seconde lang in het aquarium water.
3. Haal de teststrip uit het water en leg deze horizontaal, bijvoorbeeld op een tafel.
4. Na 60 seconde kan de teststrip afgelezen worden. Elk blokje van de teststrip correspondeert met een bepaalde stof. Door de kleuren van elke stof te vergelijken krijg je een indicatie van de waterwaardes.
5. Na gebruik van de teststrip kan deze in de afvalbak worden weggegooid.

Druppeltest om aquarium water te meten

Om op een betrouwbare (en betaalbare) manier de waterwaardes van je aquarium te meten kun je het beste een druppeltest setje aanschaffen. Met zo een druppeltest kun je de verschillende waardes heel erg nauwkeurig meten, vele malen beter dan de teststrips.

Hoe werkt een druppeltest?

1. Je moet een bepaalde hoeveelheid water van je aquarium in een glazen reageerbuisje doen. Hoeveel je nodig hebt hangt af van de test. Meestal is het 5 of 10 milliliter.
2. Daarna voeg je enkele druppels van de testvloeistof aan het aquarium water, dat in het reageerbuisje zit, toe.
3. Er zal een chemische reactie ontstaan waarna het aquarium water verkleurt. De kleur die het water nu heeft kun je vergelijken met een kleurentabel en zo lees je snel de waarde af.
4. Gooi na het testen de vloeistof door de gootsteen en was het reageerbuisje goed is voor de volgende test. Vanzelfsprekend giet je het geteste water niet terug in je aquarium.

Zo een setje is wat duurder in aanschaf, maar de data die je eruit haalt is heel nauwkeurig. Ik denk trouwens dat een setje gemiddeld een paar jaar meegaat voordat de flesjes testvloeistof op zijn.

Aquarium waterwaarden digitaal meten

Het kan natuurlijk nog nauwkeuriger en dan kom je al snel in de wondere wereld terecht van de digitale meettechniek. Voor de meeste aquariumhouders is dit veel te duur en strikt overbodig. Je kunt heel precies meten, maar of je dat nodig hebt is een tweede.

Voor iedere te meten waarde is er wel een apparaatje te vinden. Tel alles bij elkaar op en je bent een klein vermogen kwijt.

Uitleg aquarium waterwaarden

Wat betekend ppm bij de waterwaardes?
De term ppm staat voor Parts Per Million en geeft de concentratie van de stof aan die je wilt meten ongeacht de hoeveelheid water. Letterlijk betekend het hoeveel deeltjes van de stof zich in 1 miljoen deeltjes water bevinden.

Een andere benaming die je vaak tegenkomt is mg/l, ofwel milligram per liter water. Zoals je weet is 1 liter water gelijk aan 1000 gram. 1000 Gram is weer hetzelfde als 1 miljoen milligram. Daarom zijn de termen ppm en mg/l direct uitwisselbaar. Ze geven allebei dezelfde concentratie aan van de stof die je wilt meten.

Hoewel het dus geen verschil maakt gebruik ik toch liever de term ppm (péé-péé-em), het spreekt zich makkelijker uit dan mg/l (milligram-per-liter).

pH – zuurgraad

De pH waarde van water wordt uitgedrukt in een schaal die loopt van 0 tot 14. In het midden zit pH 7 en dat wordt ook wel pH neutraal genoemd. Alles onder de 7 wordt als zuur aangemerkt, en alles boven de 7 noemt men basisch / alkalisch.

De pH waarde in een aquarium zal niet altijd hetzelfde zijn en fluctueert van dag tot dag rondom een bepaalde waarde. De planten en vissen hebben invloed op de pH waarde van het water. Het afval dat vissen produceren zorgt voor een verlaging van de pH waarde, terwijl zuurstof producerende planten de pH waarde weer verhogen.

De pH, GH en KH waarde hangen nauw met elkaar samen. Als je de 1 veranderd kan dat invloed hebben op de ander. Ga dus altijd nauwkeurig te werk bij het veranderen van deze waardes.

Een goede pH waarde voor je aquarium water hangt af van het soort vissen dat je erin hebt zitten. Zoek dus eerst uit wat jouw vissen het liefst hebben, en verlaag of verhoog daarna de pH waarde van het water.

pH waarde verhogen in je aquarium

• Extra zuurstof toevoegen aan het water
• Baking soda (zuiveringszout) toevoegen aan het aquarium

ph waarde verlagen in je aquarium

• Voeg osmose- of gedemineraliseerd water toe aan het aquarium
• Turf toevoegen aan het filter
• CO2 toevoegen (meet wel eerst je huidige CO2 waardes)

GH – Gezamelijke Hardheid

Met de GH waarde in een aquarium wordt aangegeven hoeveel calcium en magnesium ionen in het water zitten. In de volksmond wordt er ook wel gesproken over zacht en hard water. Afhankelijk waar je woon kan het water hard of zacht zijn. De waterzuiveringsbedrijven voegen namelijk mineralen toe aan het water.

De beste GH waarde voor vissen hangt af van het soort. Dit zul je van te voren dus even moeten opzoeken. Er zijn natuurlijk wel manieren om de gezamelijke hardheid van je water te verhogen of te verlagen.

GH verhogen in het aquarium

• Calciumcarbonaat toevoegen. Let op: dit verhoogd ook de KH waarde!

GH verlagen in het aquarium

• Voeg osmose- of gedemineraliseerd water toe aan het aquarium. Dit bevat geen mineralen zoals de naam al zegt.
• Gekookt en afgekoeld (!) water toevoegen. De mineralen zullen op de bodem neerslaan, het laatste beetje water dus niet overgieten.

KH – Carbonaathardheid

De KH waarde in een aquarium staat voor de hoeveelheid carbonaat en bicarbonaat dat in het aquarium water zit en heeft een bufferende werking.

Een hogere KH waarde kan zuren neutraliseren om zo snelle wisselingen in de pH waarde te bufferen. Daarentegen heeft water met een lagere KH waarde minder buffercapaciteit en kan de pH waarde van het water sneller schommelen.

Als je de KH waarde van je water verlaagd, verlaag je over het algemeen ook de pH waarde. Vissen die behoefte hebben aan een lage pH waarde zijn daarom ook zo moeilijk te houden: je KH waarde is immers ook lager en schommelingen in de pH waarde ontstaan sneller.

Over het algemeen wil je niet lager gaan dan 2 °dH omdat het water dan echt te weinig gebufferd wordt. Ga alleen lager als je vissen een lagere pH waarde nodig hebben.

KH waarde verhogen in het aquarium

• KH Plus toevoegen
• Dolomiet gesteente in het aquarium zetten

KH waarde verlagen in het aquarium

• Voeg osmose- of gedemineraliseerd water toe aan het aquarium. Dit verlaagd ook je GH waarde.
• Turf in het filter leggen
• KH Minus toevoegen (verlaagd ook de pH waarde)

NH3 – Ammoniak & NH4 – Ammonium

Zowel Ammoniak (NH3) als Ammonium (NH4) wil je absoluut niet in je aquarium hebben zitten. Ammoniak is in lage concentraties al erg giftig voor je vissen. Ammonium daarentegen is een stuk minder giftig en daarom minder gevaarlijk.

Ammoniak komt voornamelijk via vissen en rottende voedsel voedsel in het water terecht. Gelukkig wordt een deel van het ammoniak in het water omgezet naar ammonium. Hoeveel er omgezet wordt hangt af van de pH waarde van het water.

Ammoniak en Ammonium zijn dus in een bepaalde verhouding in het water te vinden. Als je pH waarde van het water lager wordt, zal een deel van het ammoniak worden omgezet in ammonium. Stijgt je pH waarde daarentegen, dan zal ammonium worden omgezet in ammoniak. Ze leven dus in feite in harmonie met elkaar: de 1 kan in de ander worden omgezet, en visa versa.

Het is juist daarom belangrijk dat je pH waarde nooit te hoog wordt. Hierdoor neemt de hoeveelheid giftig ammoniak namelijk toe!

Vanzelfsprekend wil je nooit het ammoniak niveau in het water verhogen, het is immers giftig. Natuurlijk zijn er wel makkelijke manieren om de hoeveelheid ammoniak te verlagen.

Ammoniak verlagen in het aquarium

• De beste lange termijn oplossing: installeer een groter filter zodat je meer bacteriën hebt die ammoniak omzetten.
• De snelste oplossing: voer een waterwissel uit.
• Verklein je vissenbestand (of kies voor een groter filter).
• Voer de vissen minder en ruim eventuele etensresten op.

NO2 – Nitriet

Nitriet is een bijproduct dat vrijkomt nadat ammoniak door de goede bacteriën in je filter zijn afgebroken. Het is een fractie minder giftig dan ammoniak, maar in hoge concentraties nog steeds dodelijk voor je vissen. Het ideale nitrietgehalte is 0 ppm, niets dus.

Aangezien nitriet een bijproduct is van ammoniak kun je de zelfde oplossingen toepassen (zie hierboven) om ook het nitrietgehalte te verlagen. Verhogen van het nitriet is niet van toepassing, dat wil je namelijk niet.

NO3 – Nitraat

Dezelfde bacteriën die ammoniak in nitriet omzetten, zetten ook nitriet om in nitraat. Nitraat is vele malen minder schadelijk dan de twee eerder genoemde stoffen. Echter, bij langdurige blootstelling aan een te hoog nitraatgehalte kan dit ook schadelijk zijn voor je vissen.

Je planten kunnen nitraat absorberen als voedingsstof als er geen andere bron van nitraten aanwezig is. Maar let ook op: algen groeien ook heel lekker op nitraat! Als je planten dus niet al het aanwezige nitraat kunnen gebruiken kun je last van algen krijgen.

Ook kunnen de nitrificerende bacteriën in de bodem nitraat omzetten tot een gas dat vanzelf uit het aquarium verdwijnt.

Een realistische waarde die je zult meten in een aquarium is ergens tussen de 5 en 20 ppm. Iets meer dan 0 zodat je planten het nitraat als voeding kunnen gebruiken, en minder dan 20 ppm zodat het water veilig is voor je vissen.

Let er trouwens op dat in kraanwater ook een bepaalde hoeveelheid nitraat zit. In Nederland is de maximale toegestane hoeveelheid 50 ppm, let daar dus goed op bij een waterwissel. In de meeste delen van het land is het echter minder dan 25 ppm.

Nitraat verhogen in het aquarium

• Afhankelijk van de hoeveelheid nitraat in het kraanwater kan dit leiden tot een verhoging van het nitraat gehalte.
• Nitraat plus toevoegen.
• Kaliumnitraat (KNO3) toevoegen.

Nitraat verlagen in het aquarium

• Afhankelijk van de hoeveelheid nitraat in het kraanwater kan dit leiden tot een verlaging van het nitraat gehalte.
• Meer planten in het aquarium zetten.
• Geef je vissen minder te eten of ruim het overgebleven voer beter op.
• Verklein het visbestand.

PO4 – Fosfaat

Fosfaat kan door planten en algen worden opgenomen als voedingsstof. Hoewel fosfaat, zelfs in hogere concentraties, niet schadelijk is voor je vissen, kan het wel ervoor zorgen dat de planten en algen harder gaan groeien. Door dit groeiproces gebruiken ze ook zuurstof en dat kan uiteindelijk leiden tot een verlaagd zuurstofgehalte in je aquarium. Indirect zou je dus kunnen zeggen dat fosfaat wel schadelijk is voor je vissen.

Een normale waarde van fosfaat in je aquarium zal ergens tussen de 0,01 en 0,50 ppm liggen. Boven de 1 ppm wordt de kans op algengroei verhoogd als je niet genoeg planten in je aquarium hebt staan.

Visvoer draagt over het algemeen het meest bij aan een toename van fosfaat in het aquarium.

Fosfaat verhogen in aquarium

• Voeg Fosfaat plus toe aan het water

Fosfaat verlagen in aquarium

• Waterwissel uitvoeren
• Vissen minder voeding geven
• Fosfaat Minus toevoegen aan het water

Cl2 – Chloor

Chloor hoort niet in een aquarium thuis. Het maakt alles kapot waarmee het in aanraking komt: je bacteriën, vissen, planten en andere micro organismes die in je aquarium zitten. Dit wil je daarom niet in je water hebben. Bij concentraties van slechts 0,1 ppm kan het al dodelijk zijn voor je vissen.

Nederland is uniek omdat er geen chloor meer wordt gebruikt om het water te zuiveren, echter kan er wel nog chloor in kraanwater voorkomen. Chloor wordt namelijk wel nog gebruikt om bacteriën in het waterleidingnet te bestrijden, dus het testen van jouw kraanwater kan nooit kwaad.

Wil je water verversen met kraanwater en zit er chloor in? Doe het water in een grote bak zonder deksel en laat het 24 uur staan. Het chloor zal vanzelf uit het water gaan.

Chloor uit aquarium water verwijderen

• Chloorhoudend water 24 uur laten luchten
• Actieve kool in je filter leggen om het chloor eruit te filteren
• Water verversen (wel eerst testen op chloor)

Fe – IJzer

Je zou het niet verwachten, maar ook ijzer kan in aquarium water voorkomen. De aquarium planten hebben ijzer nodig om te groeien en hun groene kleur te behouden. Een tekort aan ijzer herken je aan planten waarvan de kleur vergeelt of bleek zien.

Hoeveel ijzer je nodig hebt hangt helemaal af van het aantal planten en hun behoeftes. Als richtlijn kun je 0,1 tot 0,5 ppm aanhouden als doorsnee waarde.

Over het algemeen voeg je alleen ijzer toe aan je aquarium als je planten daar behoefte aan hebben. Voeg je per ongeluk te veel toe, dan kun je eenvoudig een deel van het water verversen.

Ijzer verhogen in het aquarium

• Plantenvoeding toevoegen

Ijzer verlagen in het aquarium

• Water verversen
• Meer planten toevoegen

Cu – Koper

Koper is ook weer zoiets dat niet in een aquarium thuis hoort. Het is een zeer giftige stof die zich kan opbouwen in je vissen en erg moeilijk te verwijderen is. Lage concentraties van 0,1 ppm zijn al dodelijk.

Het kan in je aquariumwater terecht komen doordat je koperen waterleidingen in je huis hebt zitten en enige tijd niet gebruikt zijn. Door simpelweg de kraan een minuut open te zetten spoel je het koperrijke water door het putje, waarna je vervolgens het kraanwater veilig kunt gebruiken voor je aquarium.

Let op met sommige algenbestrijdingsmiddelen: hier kan koper in zitten! Koper is erg effectief voor het bestrijden van algen, maar gelijk ook dodelijk voor je vissen en planten.

Koper uit aquarium water halen

De enige manier om koper uit je aquarium water te halen is door het te vervangen met nieuw water.

CO2 – Koolstofdioxide

In een aquarium met veel planten zijn veel voedingsstoffen nodig. CO2 is een van die voedingsstoffen die de plant gebruikt om groot en sterk te worden. Dergelijke aquariums zijn vaak ook voorzien van veel licht, wat de groei van planten bevorderd.

Een tekort aan CO2 kan leiden tot gestagneerde plantengroei en een algenexplosie. Een overschot is echter dodelijk voor je vissen omdat er niet genoeg zuurstof meer in het water zit. Doorgaans moet je niet meer dan 30 ppm CO2 in je aquarium hebben zitten.

Ben je pas begonnen met aquariums en wil je CO2 gebruiken? Lees je eerst goed in en start laag. Het voorkomt een hoop ellende.

CO2 toevoegen aan je aquarium water

De enige manier om het CO2 gehalte te verhogen is door het actief in te brengen met een CO2 systeem.

CO2 in het aquarium verlagen

• Reduceer of stop met het toevoeren van CO2
• Plaats een luchtsteentje in het aquarium
• Laat de uitgang van het filter boven het wateroppervlakte uitkomen

O2 – Zuurstof

Ook vissen hebben zuurstof nodig en dat halen ze uit het water. Zuurstof kan lost namelijk gedeeltelijk op in water en de vissen laten dit zuurstofrijke water langs hun kieuwen stromen om zo de zuurstof eruit te halen.

Probeer zeker een minimaal zuurstofgehalte van 4 ppm te halen in je water. Een zuurstofgehalte onder de 4 ppm kan tot stress leiden en 2 ppm of lager is zelfs dodelijk.

Zuurstof toevoegen in het aquarium water

• Meer planten die zuurstof afgeven aan het water in het aquarium zetten zoals bijvoorbeeld waterpest.
• Plaats een luchtsteentje in het aquarium
• Tijdelijke noodoplossing: zuurstoftabletten toevoegen
• Vervang een deel van het water

T – Temperatuur

Welke temperatuur bij jouw vissen past hangt af van het soort. Kijk dit eerst na en bepaal dan de temperatuur van je water.

Ik hoef je niet te vertellen dat je de temperatuur van water kunt verhogen door een verwarming erin te zetten. En doorgaans doen koud water vissen het ook goed op kamertemperatuur. Zelf hou ik het volgende aan:

• tot 20°C: Geen verwarming plaatsen.
• 20 tot 22°C: Plaats een verwarming om eventuele koude momenten van de dag (of nacht) op te vangen.
• Boven 22°C: Altijd een verwarming plaatsen zodat de watertemperatuur stabiel en hoog genoeg blijft.