Verlichting is een onderdeel van het aquarium dat vaak niet goed begrepen wordt. Ook ik ben op zoek gegaan naar antwoorden, maar het was allemaal lastig te vinden. Na het lezen van dit artikel weet je:
- Welke verlichting je nodig hebt in een aquarium
- Hoeveel licht je in het aquarium nodig hebt
- Hoe lang het licht in een aquarium aan moet staan
Maar eerst: Heeft een aquarium verlichting nodig? Een aquarium met planten en vissen hebben een vorm van licht nodig. Vissen kunnen door middel van het licht bepalen of het dag of nacht is, waar geen kunstmatig licht voor nodig is. Planten in een aquarium hebben wel baat bij extra kunstmatig licht om de fotosynthese te stimuleren.
Tijdens mijn onderzoek naar aquarium verlichting ben ik een zee aan informatie tegengekomen, met ook een aantal tegenstrijdige antwoorden die men vandaag de dag nog hanteert. Ik heb al deze informatie samengebundeld tot 1 artikel zodat jij de juiste aquarium verlichting kunt selecteren. Lees je mee?
Inhoudsopgave
Verlichting in een aquarium
Vissen gebruiken licht om te bepalen of het dag en nacht is waardoor ze niet direct behoefte hebben aan kunstmatig licht dat boven je aquarium hangt. Kijk maar eens naar een vijver: daar doen vissen het ook prima, gewoon op basis van het zonlicht.
Er zijn zelfs vissen die hun hele leven lang zonder licht doorbrengen. Denk maar eens aan diepzee vissen die meer dan een kilometer onder water zitten. Natuurlijk zijn dat uitzonderingen en dat is alleen mogelijk door de evolutie van de vis die miljoenen jaren heeft geduurd.
Overdag zwemmen je vissen leuk rond in het licht, en zodra het donker wordt gaan ook zij rusten en slapen.
Licht daarentegen is wel essentieel voor je planten in het aquarium. Zij gebruiken licht om hun eigen voedingsstoffen aan te maken door middel van fotosynthese. Ze zetten letterlijk licht om in stofjes zodat ze kunnen groeien. Planten hebben naast voldoende licht ook genoeg voedingsstoffen en CO2 nodig om te groeien.
Daarnaast geven planten ook zuurstof af aan het water zodra de lampen aan staan. Indirect zou je dus kunnen zeggen dat je vissen ook extra baat hebben bij kunstmatige verlichting.
In de natuur is de zon de krachtigste lichtbron, vele malen krachtiger dan je lampen die nu in je aquarium hangen! Het is aan jou de taak om in ieder geval genoeg licht in je aquarium te schijnen zodat je planten goed kunnen groeien.
Soorten aquarium verlichting
Er zijn doorgaans drie verschillende soorten verlichting die je kunt toepassen binnen je aquarium, namelijk:
- TL Verlichting
- LED Verlichting
- HQI Verlichting
Aquarium TL verlichting
Veruit de meest populaire verlichting is toch echt wel TL verlichting. Het is makkelijk verkrijgbaar, niet te duur en geeft voldoende licht af voor een aquarium.
Een drietal type TL buizen worden gebruikt om je aquarium te verlichten, namelijk:
- T8
- T5
- T5 HO
Mijn advies is om te gaan voor T5 of T5 HO lampen. Ten opzichte van de T8 lampen zijn deze een stuk compacter, hebben ze een langere levensduur en geven ze meer licht af. T8 lampen zijn prima om een kantoor te verlichten, maar minder geschikt voor een aquarium.
Het verschil tussen T5 en T5 HO zit hem in de hoeveelheid licht. HO staat voor High Output wat simpelweg betekend dat deze meer licht uitstraalt voor dezelfde lengte TL buis. Dat wil trouwens niet zeggen dat ze efficiënter zijn!
Je zou voor T5 HO kunnen kiezen als je extreem veel planten in je aquarium hebt zitten. Zo kun je met een beperkt aantal TL buizen voldoende licht in schijnen om aan de behoeftes van de planten te voldoen. Voor een standaard aquarium met gemiddelde verlichting zijn T5 buizen een prima keus.
Het nadeel van TL buizen is dat ze naarmate ze ouder worden steeds minder licht afgeven én de kleur van het licht kan gaan afwijken. Je moet er dus rekening mee houden dat je elk jaar de TL verlichting moet vervangen.
Als je meer dan 1 TL lamp in je aquarium hebt hangen zou ik adviseren om de helft van de buizen eerst te vervangen en 6 maanden later de andere helft. Op die manier voorkom je dat ineens het licht veel intenser wordt met nieuwe buizen. Dat zou kunnen leiden tot o.a. spontane algengroei.
Aquarium LED verlichting
Een opkomende trend is om je aquarium te verlichten met LED lampen.
Doordat ze hun licht in een beperkte hoek uitstralen is het makkelijker om deze te richten waardoor ze dieper in het water kunnen schijnen. Bij TL verlichting moet je al met een reflector kap werken en die zal nooit al het licht efficiënt verdelen.
Daarnaast hebben LED lampen een levensduur van wel 8 tot 10 jaar en hoeven ze niet, zoals TL lampen, elk jaar vervangen te worden.
LED lampen zijn tevens verkrijgbaar in verschillende kleuren zodat je vrijwel het perfecte lichtspectrum aan je planten kunt voorschotelen. In de praktijk komt het erop neer dat er naast witte LEDs ook nog een aantal rode en blauwe LEDs in zitten om bepaalde planten te stimuleren.
Ook voor aquariums waar de bovenruimte beperkt is hebben de LED lampen weer een voordeel: ze zijn enorm dun en geven weinig warmte af. Er zijn varianten die slechts een paar centimeter dik zijn!
Natuurlijk heeft LED ook nadelen en dat is vooral de aanschafprijs. Ze zijn aanzienlijk duurder, echter als je ze jaren in gebruik hebt verdienen ze zichzelf terug. LED verlichting gebruikt namelijk minder stroom en je hoeft de lampen niet continue te vervangen.
HQI Gasontladingslampen
De HQI lampen hebben als kenmerk dat ze een zéér hoge lichtintensiteit hebben die tot diep in het water kan penetreren. Doorgaans worden deze lampen alleen gebruikt bij zoutwater aquariums die baat hebben bij dit soort licht. Voor een zoetwater aquarium is dit echt een overbodige luxe, tenzij je een heel hoog aquarium hebt.
Daarnaast geven de HQI lampen ook veel warmte af. Ze moeten minimaal 30 centimeter boven het aquarium worden geplaatst, en door de warmte afgifte zou je in de zomer eventueel je zoutwater aquarium moeten koelen met een externe aquariumkoeler. Weet dus waar je aan begint.
HQI Lampen met een temperatuur van 5500K tot 6000K bootsen het zonlicht erg goed na waardoor deze toegepast kan worden binnen een zoetwater aquarium. Ook zijn er HQI lampen met een hogere kleurtemperatuur, vaak ergens tussen de 10.000K en 20.000K. Deze lampen geven dan ook een blauwe kleur af die uitstekend is om koraal te laten groeien in zoutwater aquariums.
De kleur van aquarium verlichting
Naast de hoeveelheid licht die een plant nodig heeft, is het ook belangrijk dat je licht de juiste kleur uitstraalt. De kleur die licht heeft wordt uitgedrukt in Kelvin. In de afbeelding hieronder heb ik een aantal verschillende kleuren licht weergegeven, uitgedrukt in Kelvin.
Natuurlijk zonlicht heeft een temperatuur van 5600K en kan worden gezien als puur wit. Ga je lager zitten in temperatuur, dan zal het licht roder worden. Ga je hoger zitten, dan wordt de kleur juist blauwer.
Het licht van de zon dat je ziet is trouwens opgebouwd uit 7 kleuren waardoor deze wit lijkt. Als je me niet gelooft moet je maar eens naar een regenboog kijken: door het water in de regen splitst het witte licht zich op in de 7 basiskleuren.
Het is aan jouw de taak om de juiste kleur verlichting te kiezen voor je planten, en idealiter boots je daarbij de zon na. In de natuur worden de planten immers ook verlicht met zonlicht.
Welke kleur verlichting voor een aquarium? Natuurlijk ligt het dan voor de hand om een kleur van circa 5600K (daglicht) te kiezen. In de praktijk zul je zogenaamde full spectrum lampen tegenkomen. Deze stralen wit licht uit tussen de 5500K en 6500K en daarmee zit je doorgaans gewoon goed.
Kan het beter? Ja natuurlijk, zeg ik dan, je kunt het zo gek maken als je zelf wilt.
Weet je nog dat ik vertelde dat planten licht gebruiken voor de fotosynthese? Het is echter zo dat niet al het licht daarvoor gebruikt wordt. Het meest effectief zijn de kleuren in rood/oranje en het blauwe spectrum.
Waarom niet het groene spectrum? Planten zijn toch groen? En dan zeg ik dat klopt, planten zijn groen, maar weet je ook waarom? Planten absorberen in feite het rode en blauwe licht en kaatsen het groene licht terug. Hierdoor zijn je planten groen. Met groen licht kunnen de plantjes niet zo veel.
Kijk maar eens naar LED lampen die gebruikt worden bij het telen van groentes in een kas. Die zijn vaak alleen maar opgebouwd uit rode en blauwe LEDs. Je zou die lampen in een aquarium kunnen zetten, maar of dat er fraai uitziet is een tweede.
En.. hoe lichter de plant van kleur is, hoe meer licht hij nodig heeft. Met de voorgaande theorie kun je wel bedenken dat er meer licht terug wordt terug gekaatst, en de plant dus minder effectief licht absorbeert. Donker gekleurde planten daarentegen hebben dan weer minder licht nodig.
Laat ik dan nog één eigenschap van licht noemen en dat is het volgende: rood licht kan minder diep in het water schijnen dan blauw licht. Voor een diep aquarium, en dan heb ik het over meer dan 60 centimeter, is het effectiever om meer blauw licht te gebruiken zodat ook de onderste plantjes voldoende licht krijgen.
Hoeveel aquarium verlichting heb je nodig?
Een standaard aquarium kan het beste verlicht worden met 20 tot 30 lumen per liter water. Echter hangt de benodigde lichtintensiteit af van de hoeveelheid planten in een aquarium. Met weinig planten volstaat 10 tot 20 lumen per liter, terwijl een aquarium met veel planten baat heeft bij 40 of meer lumen per liter.
Ik ben veel antwoorden tegengekomen die nog stevig vasthouden aan het aantal Watts per liter, maar gezien het verschil in wattage en lichtopbrengst van de verschillende soorten lampen is het naar mijn mening beter om Lumen per liter aan te houden.
Met lumens druk je namelijk direct de hoeveelheid licht uit, terwijl je bij een Watt maar moet afvragen hoeveel licht (lumens) het uitstraalt.
Heb je een aquarium met slechts een paar plantjes, of plantjes die weinig licht nodig hebben (donkere planten), dan heb je voldoende aan 10 tot 20 lumen per liter.
Voor een gemiddeld aquarium met een gezonde hoeveelheid planten heb je met 20 tot 30 lumen per liter genoeg. Je zit eerder richting de 30 als je planten hebt die veel licht nodig hebben, of een dieper aquarium hebt (zo rond de 40-50 centimeter).
Voor de echte plantenliefhebber, of in een aquascape aquarium, zit je snel op 40 tot 60 lumen per liter.
Let erop dat een hogere lichtintensiteit, met name 30+ lumen per liter, ook betekend dat je planten meer behoefte hebben aan voedingsstoffen en CO2. Voldoe je hier niet aan dan heb je kans op een explosie van algen.
Als er niet wordt aangegeven hoeveel Lumen een LED- of TL lamp uitstraalt zou je als grove indicatie het volgende kunnen aanhouden:
- Halogeen: 20 Lumen per Watt
- TL buis (T5): 100 Lumen per Watt
- LED: 125 Lumen per Watt
Benodigd aantal lumen voor een aquarium:
| Aquarium Inhoud | Weinig planten | Standaard planten | Veel planten |
|---|---|---|---|
| 60 liter | 900 lumen | 1500 lumen | 2400 lumen |
| 90 liter | 1350 lumen | 2250 lumen | 3600 lumen |
| 120 liter | 1800 lumen | 3000 lumen | 4800 lumen |
| 180 liter | 2700 lumen | 4500 lumen | 7200 lumen |
| 240 liter | 3600 lumen | 6000 lumen | 9600 lumen |
Hoeveel uur licht heeft een aquarium nodig?
Over het algemeen is 10 uur per dag voldoende licht voor een aquarium. Echter hebben tropische planten baat bij 12 uur per dag licht, terwijl voor een koudwater aquarium 8 uur voldoende is. Als er geen planten in een aquarium zitten is minder licht nodig.
Het belangrijkste voor je vissen en planten is dat je op steeds dezelfde tijdens het licht aan en uit zet. De makkelijkste manier is door gewoon een timer tussen je verlichting te plaatsen.
In een tropisch aquarium zitten vaak tropische vissen die oorspronkelijk uit gebieden komen die rond de evenaar liggen. Rond de evenaar schijnt de zon ongeveer 12 uur per dag, dus idealiter doe jij ook je lampen 12 uur per dag aan. Ze hebben ook baat bij een wat feller licht (lichtintensiteit).
Als je lampen hebt die niet fel genoeg zijn kun je niet compenseren door de lampen langer aan te houden.
Voor koudwater vissen volstaat over het algemeen 8 tot 10 uur licht per dag. Meer licht kan ook, maar dan moet je wel zorgen voor genoeg donkere plekken in het aquarium zodat ze de mogelijkheid hebben om de schaduw op te zoeken. Denk bijvoorbeeld aan extra planten.
Heb je helemaal geen planten, dan zou je nog wel weg kunnen komen met 6 tot 8 uur. Maar waarom het limiet opzoeken als je toch verlichting boven je aquarium hebt hangen? Zet er gewoon een timer tussen die elke dag de lampen minimaal 8 uur lang laat schijnen.
Aquarium verlichting ’s nachts uitschakelen
Net zoals mensen behoefte hebben aan een donkere ruimte om te rusten en te slapen, hebben vissen dat ook. Verlicht je aquarium daarom overdag voor een bepaalde tijd, bijvoorbeeld 10 uur, en zet daarna de lampen uit.
Als je niet handmatig de verlichting van je aquarium wilt uitschakelen, zet er dan een timer tussen die het voor jou doet. Het onnodig aan laten van de lampen terwijl de vissen willen slapen zorgt voor een hoop stress.
Te veel aquarium verlichting
Een veelvoorkomend probleem van te veel verlichting, of het te lang aan laten staan van de verlichting, is algengroei in het aquarium. Algen hebben licht nodig om te groeien en als je maar genoeg licht in je aquarium schijnt kunnen ze ongeremd doorgroeien.
Algen in een aquarium zijn niet slecht, ze zijn onderdeel van het leven in je aquarium. Het volledig uitroeien van alg is sowieso onmogelijk en het beste wat je kunt doen is om de hoeveelheid alg te beperken tot een minimum. De juiste hoeveelheid licht speelt hier een belangrijke rol in.
Als je een aquarium vol hebt staan met planten betekend dat ook dat je meer licht moet hebben. Nu hoeft dat geen probleem te zijn natuurlijk, integendeel, het bevorderd de groei van je planten.
Echter hebben planten genoeg voedingsstoffen nodig, waaronder CO2, om goed te kunnen groeien met de hoeveelheid licht die ze krijgen. Geef je ze te weinig voeding of voeg je geen extra CO2 in je water, dan kun je een flinke hoeveelheid algen verwachten.
Te weinig aquarium verlichting
Hoewel vissen best met minder licht overweg kunnen, kunnen planten dat niet. Een gevolg van te weinig licht in je aquarium is dat de planten niet meer goed kunnen groeien, en zelfs kunnen afsterven.
Bij sommige planten kun je ook zien dat ze wel groeien, maar weinig blad aanmaken. Ze krijgen dan kenmerkend lange stengels omdat ze letterlijk op zoek gaan naar meer licht.
Daarnaast geven planten zuurstof af aan het water als het licht aan staat en er voldoende licht beschikbaar is. Een tekort aan licht betekend een minder zuurstofrijk water.
Overigens kan het ook goed zijn dat je wél genoeg licht hebt, maar te weinig voeding voor je planten. Ook hierdoor zullen ze minder hard groeien.
Conclusie
Om dit lange artikel kort maar krachtig samen te vatten zijn dit de belangrijkste punten:
Welke verlichting heb je nodig in een aquarium?
Voor een standaard zoetwater aquarium kan voor zowel TL- als LED verlichting gekozen worden met een lichttemperatuur van 5500K tot 6500K. Zoutwater aquariums en aquariums met een hoogte boven de 60 centimeter hebben baat bij HGI lampen vanwege de diepe penetratie in het water.
Hoeveel licht heb je nodig in een aquarium?
Een normaal aquarium met standaard beplanting heeft tussen de 20 en 30 lumen per liter water nodig. Bij een aquarium met geen of weinig planten volstaat 10 tot 20 lumen per liter, terwijl een aquarium dat erg vol staat met planten baat heeft bij een lichtintensiteit van 40 (of meer) lumen per liter.
Hoe lang moet het licht aan in een aquarium?
Over het algemeen is 10 uur per dag voldoende licht voor een aquarium. Voor tropische aquariums is 12 uur licht per dag beter, terwijl koudwater aquariums het ook goed doen op slechts 8 uur per dag. Indien er geen planten in het aquarium zitten is licht minder belangrijk, maar moet wel steeds hetzelfde zijn.